De Stadionsluis

Uit: "Een Motorboot voor de Drijvend flesje", pocket pagina 7:

Het was kwart voor drie in de middag en die beide
vrienden waren nog niet verder gevorderd dan de
Stadionsluis, die aan de Zuidgrens van Amsterdam de
verbinding vormt tussen de Amsterdamse grachten en
de Nieuwemeer. Het is een lange, vrij smalle bakstenen
sluis, van waaruit men de lichtmasten van het Stadion
kan zien oprijzen. Zij hadden een minuut of tien moeten
wachten, samen met een schuit vol hout, een schuit vol
schoolkinderen en een schuit vol vaten benzine, vóór de
sluisdeur opzij schoof en zij naar binnen konden.

Uit: "Een Motorboot voor de Drijvend flesje", pocket pagina 9:

Er stond een zwakke Noordoostenwind en de jol voer
met de wind schuin achter vredig de Nieuwemeer over.

De speurtocht naar archiefmateriaal begon met het besef dat de sluis zoals door VdH beschreven in "Motorboot" natuurlijk helemaal niet de naam "Stadionsluis" draagt.

De sluis die de verbinding vormt tussen de Schinkel aan de kant van Amsterdam, en de Nieuwe Meer aan de andere kant heeft de voor de hand liggende naam de "Nieuwe Meersluis". Het is inderdaad een vrij lange en smalle sluis, 10 meter breed en 120 meter lang, die aan het einde direct uitkomt op de Nieuwe Meer. Het schijnt dat de sluis zo smal is gebouwd met de bedoeling er later, indien het verkeer over water zou toenemen, er nog een sluis naast te bouwen.

De echte "Stadionsluis" is een schutsluis gelegen direct naast het Olympisch stadion. Het is een zelfde type sluis, met opzij schuivende deuren, even breed als de Nieuwe Meersluis maar slechts half zo lang.

Er waren natuurlijk diverse mogelijkheden voor deze afwijking; het kon zijn dat de Nieuwe Meersluis in de volksmond vaker wordt aangeduid als de "Stadionsluis", VdH kon zich toen hij "Motorboot" schreef gewoon in de naam van de sluis vergist hebben of expres een andere naam hebben gekozen, of zou het zo zijn geweest dat de situatie ter plekke in 1953 anders was dan nu en VdH wel degelijk  deze kleinere sluis bedoelde toen hij het het avontuur van Jan en Bob beschreef ? In dat laatste geval diende zich de vraag aan of deze Nieuwe Meersluis in de tijd dat "Motorboot" werd gepubliceerd (1953) eigenlijk al gebouwd was. Er wordt weliswaar beschreven hoe Jan en Bob vanuit de sluis de Nieuwe Meer opvaren, maar dit gedeelte van Amsterdam is sinds de jaren vijftig behoorlijk veranderd.

Naspeuren van oude foto's leverde mooie plaatsjes op van beide sluizen. De 'echte' Stadionsluis is gebouwd vlak na het voltooien van het Olypmisch Stadion (na 1927 ?) en vormde een kortere verbinding tussen de Schinkel en de Amstel.

De bouw van de 'echte' Stadionsluis, rechts het Olympisch Stadion, datering v.l.n.r.: tussen 1927 en 1939?, 10 apr 1939, 1950-1960

In 1939 werd begonnen met de bouw van de Nieuwe Meer sluis, en deze werd operationeel in 1942. Volgens de sluiswachter was de schutsluis door de duitsers is aangelegd. Recentelijk is de sluis voor bijna 1.7 miljoen euro gerenoveerd.

De aanleg van de schutsluis bij de Schinkel en de Nieuwe Meer, datering v.l.n.r.: 18 apr 1939, 5 jun 1940, December 1940, 30 okt 1939 en 9 mei 1941

Door de aanleg van de Nieuwe Meersluis werden twee sluizen min of meer overbodig: de Overtoomse sluis (de brug naar het Surinameplein aan het eind van de Overtoom is naar deze sluis genoemd), en de oude Stadionsluis. Sindsdien staan deze beide sluizen constant open. In 1953 kunnen Jan en Bob dus onmogelijk  in de 'echte' Stadionsluis stil hebben gelegen.
De echte Stadionsluis heeft nog een enkele keer echt dienst gedaan: in de zomer van 2003 zakte door de aanhoudende droogte het grondwater dusdanig dat dit op peil werd gebracht door zilt water bij Gouda in te laten. Om te voorkomen dat dit zilte water teveel schade zou aanrichten aan de land- en tuinbouw en de natuur werd zoet water vanuit het IJsselmeer via de Amstel naar Delfland en Schieland gepompt. De oude Stadionsluis en de Amstelsluis werden afgesloten omdat anders dit opgepompte water weer terug zou stromen via de Schinkel en Kostverlorenvaart richting het IJ.

Een lijstlid heeft wel eens opgemerkt dat je vanuit de Nieuwe Meersluis helemaal niet de lichtmasten van het Olympisch Stadion kan zien oprijzen zoals VdH in Motorboot beschrijft. Op de volgende foto's uit 1959 is echter te zien dat de bomen en bebouwing die tegenwoordig het zicht vanuit de sluis op het Olympisch Stadion ontnemen er in die tijd nog niet waren. Je had vanuit de sluis vrij zicht op het stadion. Op de plaats waar nu de Sporthallen Zuid zijn waren in die tijd nog sportvelden (nog van de Olympische spelen ?) met zelfs nog hogere lichtmasten dan die van het stadion zelf.

Zicht op de Nieuwe Meersluis met op de achtergrond het Olympisch Stadion, datering v.l.n.r.: tussen 1950 - 1960, 24 apr 1959 en 24 apr 1959

Dat VdH aandacht had voor detail blijkt ook uit de laatste gequote zin: indien je vanuit de Nieuwe Meersluis bij Noordoostenwind de Nieuwe Meer over vaart heb je inderdaad de wind schuin van achter.

VdH heeft dus toen in Motorboot "Stadionsluis" schreef wel degelijk de Nieuwe Meersluis bedoeld. Of dit een vergissing was, of dat de bedoelde sluis in de volksmond wellicht vaker de "Stadionsluis" wordt genoemd (de woonboot bewoners die aan de Amsterdamse kant naast de sluis wonen noemen hem bijvoorbeeld vaak de Schinkelsluis), of dat VdH wellicht bewust een andere naam heeft gebruikt is mij verder niet bekend.

De Bethaniënstraat

Uit: "Een Vliegtuigsmokkel Verassingen", pocket pagina 112:

Deze Bethaniënstraat is een kaarsrechtlopend eindje van nog
geen honderd meter lengte, en bestaat hoofdzakelijk uit oude
huisjes die voor driekwart van onderen als pakhuis in gebruik
zijn. Bij de eerste blik die Jan voorzichtig om de hoek wierp,
zag hij het Fiatje in het midden geparkeerd staan, maar er zat
niemand meer in. De smokkelaar was kennelijk al naar binnen;
vermoedelijk met medeneming van het kostbare vaatje.

Verder speurwerk leverde nog meer mooie plaatjes van de omgeving Bethanienstraat op, allemaal uit diezelfde tijd, welke een beeld geven dat VdH hier wel heel erg nauwgezet de werkelijkheid heeft bescheven.

Vliegtuigsmokkel, pocket blz. 127: De rondreizende sproetententoonstelling, genaamd Arie Roos betrad het Kloveniersburgwal-einde van de Bethaniënstraat om half zeven. Hij liep er vrij vlotjes doorheen met de handen achteloos in de broekzak; bereikte de Oude Zijds Achterburgwal en stond daar even rond te kijken. Schuin aan de overzijde zag hij het sinds jaren befaamde Chinese eethuis van Tante Mia, waar hij in zijn HBS-jaren zovaak met vriendjes bami was gaan eten.
	Tante Mia was een van de eerste en oudste chinese restaurants in Amsterdam. Het was gevestigd op de Oudezijds Achterburgwal nummer 136, inderdaad vanuit de Bethanienstraat gezien schuin links aan de overzijde. De foto's zijn genomen vanuit een andere gezichtshoek. Datering: apr 1957 en 11 feb 1955

Vliegtuigsmokkel, pocket blz. 128: Dát deed Arie zich plotsklaps herinneren, dat hij ongeveer op die hoogte een Chinees uithangbord meende te hebben gezien. Een gewoon Chinees restaurant kon het niet zijn geweest........ dat had iemand als Arie, die altijd tuk was op eten, zich wel herinnerd. Maar tòch........ De dikkerd sloeg de hoek om, wandelde de straat in en bemerkte toen dat halverwege de Bethaniënstraat een nog smaller straatje zijwaarts uitkwam. Op de hoek ervan, in een gewoon huis, was een Chinese eetgelegenheid, „T'A DUNG” geheten.
	Zicht op de Bethanienstraat gezien vanaf de Oudezijds Achterburgwal en detail. In de verte rechts het uithangbord van "T'A Dung". datering: mei 1958

Vliegtuigsmokkel, pocket blz. 144: „Stik maar!” zei hij nijdig, stapte de regen in en liet de deuren openstaan. Voor zijn part halen ze diezelfde nacht de complete kroepoekfabriek leeg. Jan stond stil in het midden van de kliedernatte Bethaniënstraat, keek die op en af, en voelde een intense behoefte aan een kop koffie........ plus een telefoon. Onmiddellijk een telefoon! Hij herinnerde zich dat hij die middag op de hoek van de Kloveniersburgwal een café had gezien, en zette daarheen koers.
	Cafe de Passage op de hoek van de Kloveniersburgwal en Bethanienstraat. Anno nu zit er een souvenirswinkel in het pand. Van binnen valt nog de balustrade en de plaats van de bar te herkennen. datering: 4 maart 1955

De volgende foto is zo mogelijk nog leuker: we zien hier de Bethanienstraat gezien van de Kloveniersburgwal, wederom in mei 1958. Inzoomend is weer het uithangbord van T'A Dung te zien.
 
Het eethuis zat op de hoek Bethaniënstraat en Boerensteeg op nummer 16. De Boerensteeg is een klein straatje dat vanaf de Kloveniersburgwal in een hoek naar de Bethanienstraat loopt. Tegenwoordig is deze steeg aan beide zijden afgesloten met een hek, waardoor voor de bewoners een soort hofje is ontstaan.

Vliegtuigsmokkel, pocket blz. 128: Voor de beide straatramen hingen gordijntjes en van achter die gordijntjes kon je natuurlijk, ongemerkt, prachtig iedereen zien die de straat op- en afging.
	Bethanienstraat gzien naar de Oudezijds Achterburgwal en detail, op de voorgrond links de Boerensteeg. datering: mei 1958

Twee deuren naast het eethuis staat voor de deur een autootje. Inzoomend op de automobiel viel het merk en type te herkennen; het is een Fiat Topolino C Belvedere. VdH noemt in Vliegtuigsmokkel tijdens de rit vanuit Amsterdam Zuid naar de Bethanienstraat de auto die Jan achtervolgt 8 keer een 'Fiat', en 11 keer een 'Fiatje':
Deze foto lijkt haast wel van het moment dat de smokkelaar Frank is terug gekomen en Jan wordt ontdekt........

	Fiat Topolino C Belvedere, produktie 1952-1955

Een chinese collega kon de naam van het restaurant voor me vertalen. De karakters op het uithangbord 'Dah Dung' betekenen letterlijk: Dah = groot , Dung = zelfde. Er schijnt een chinees gezegde te zijn dat luidt: 'Dah Dung Xiao Yi' wat betekent: 'veel overeenkomsten, niet veel verschil'. Er bestaan chinese restaurants met dezelfde naam in New York, Japan, China en Taiwan.....
	Het restaurant op een latere foto; het uithangbord is verdwenen en de naam op het raam is gewijzigd in "Tah Dung" datering: 17 april 1980

Op nog latere foto's van de Bethanienstraat uit 1988 is het restaurant geheel verdwenen.

 

Bronvermelding: alle foto's zijn afkomstig uit het stadsarchief van de gemeente Amsterdam, online te raadplegen op http://beeldbank.amsterdam.nl
Met dank aan (oud-?)lijstlid Cock Ooms voor het identificeren van de Fiat.
24 Augustus 2007